آنژیوگرافی یک آزمون تشخیصی رگهای خونی است. متخصص قلب و عروق با تزریق ماده رنگی به عروق خونی جریان خون را بررسی میکند.رنگ تزریق شده، عروق خونی را به طور برجسته و مشخص نشان می‌دهد و در آنژیوگرام به رنگ‌های سفید در می‌آورد. در علم پزشکی این نوع آنژیوگرافی، کاتتریزاسیون قلبی نامیده میشود.
لازم به ذکر است که در آنژیوگرافی علاوه بر اشعه ایکس، می‌توان از MRI (ام آر آی) و سی تی اسکن نیز کمک گرفت، اما استفاده از این دو کمتر مرسوم می‌باشد.
به کمک آنژیوگرافی تعداد عروق کرونر مسدود شده،محل انسداد و میزان آن مشخص میشود و مستقیم‌ترین راه کشف مشکلات شریان‌های کرونری قلب استفاده از آنژیوگرافی است.این روش با تزریق یک ماده رنگی حاجب به وسیله یک لوله بلند، نازک و قابل انعطاف بنام کاتتر انجام میشود.اگرچه هنگامی که لوله کاتتر به قلب می‌رسد ممکن است فرد مقداری دچار تپش قلب شود،که این وضعیت طبیعی است.اما به طورکلی هنگام انجام آنژیوگرافی فرد چیزی احساس نمی‌کند.
در این روش پس از این‌که کاتتر از طریق شریان یا وریدی که در کشاله ران وجود دارد به سمت قلب فرستاده شده و در قلب یا مدخل عروق تغذیه‌کننده آن قرار گرفت، ماده حاجب،که به وسیله اشعه ایکس قابل رویت است،تزریق و از زوایای مختلف قلب عکسبرداری میشود.
گاهی اوقات از شریان‌های موجود در مچ دست یا آرنج نیز برای انجام آنژیوگرافی استفاده میشود.
• آنژیوگرافی برای چه کارهایی کاربرد دارد؟
کاربرد معمول آنژیوگرافی شامل بررسی مشکلات اکتسابی (تنگی عروق کرونر)، تایید ناهنجاری‌های مادرزادی قلب (سوراخ‌های داخل قلب یا تنگی دریچه‌ها) و… است.
در صورت وجود شواهدی دال بر تنگی رگ‌ها یا مشکلات ساختمانی قلب معمولا متخصص قلب انجام عمل آنژیوگرافی را به فرد بیمار توصیه میکند و معمولا قبل از هر گونه عمل جراحی روی رگهای کرونری یا اعمال جراحی مرتبط با مشکلات مادرزادی، ابتدا باید با آنژیوگرافی آناتومی موضع مربوطه را مشخص کرد.
در آنژیوگرافی امکان اندازه‌گیری مستقیم فشارهای داخل قلب، مشاهده عروق کرونر، حفره‌های قلبی و عروق بزرگ و… فراهم میشود؛ همچنین اقدامات درمانی در آنژیوگرافی نیز امکان‌پذیر بوده که از جمله آنها آنژیوپلاستی به معنی باز کردن یا ترمیم رگ است.
در این روش رگ مسدود توسط بادکنکی به نام بالون، متسع و چند ثانیه در این حالت نگه داشته میشود تا رگ باز شود؛ گاهی نیز برای جلوگیری از انسداد مجدد وسیله فنرمانندی به نام استنت داخل رگ مسدود قرار داده میشود.
• نژیوگرافی می‌تواند به بررسی رگهای خونی و جریان خون در بیماری های زیر بپردازد:
- بیماری‌های عروق کرونر قلب: هرگاه عروق کرونر که مواد غذایی مورد نیاز عضله قلب را تامین می‌کنند، دچار گرفتگی و یا تخریب شوند، زیرا به مرور زمان این عروق تنگ می‌شوند.
- آنوریسم: قسمتی از دیواره رگهای خونی دچار ورم و برآمدگی شوند، زیرا ممکن است دیواره این رگ‌ها ضعیف شده باشند.
- آترواسکلروز یا تصلب شرایین: رگهای خونی به علت رسوب مواد چربی مانند کلسترول، دچار تنگی و گرفتگی شده باشد. آنژیوگرافی را می‌توان برای ارزیابی سطح و میزان آرترواسکلروز در عروق خاص بدن به کار برد و میزان تنگی آن رگ‌ها را بررسی کرد.
- مشکلاتی که ناشی از بیماری‌های شریانی می‌باشد، بیماری‌هایی نظیر سکته مغزی، حمله قلبی، قانقاریا و ... .
بنابراین آن چه مهم و ضروری به نظر می‌رسد این است که مشکلات مربوط به رگهای خونی و گردش خون هر چه سریع‌تر شناخته شوند و مورد بررسی قرار بگیرند.
تصاویر به دست آمده از آنژیوگرافی (مخصوصا آنژیوگرافی عروق کرونر) می‌تواند گام مۆثری را در درمان حملات قلبی بردارد و پزشک متخصص با بررسی آنژیوگرام، گزینه‌های مختلف درمانی مانند عمل جراحی، آنژیوپلاستی و درمان‌های دارویی و ... را به بیمار پیشنهاد دهد.
• آنژیوگرافی عوارضی هم دارد؟
اگرچه معمولا آنژیوگرافی بدون درد و ناراحتی انجام میشود، اما در مواردی نیز هنگام تزریق ماده حاجب احساس تهوع و استفراغ، برافروختگی موقت یا گرمی به بیمار دست می‌دهد که به سرعت برطرف میشود.آنژیوگرافی معمولا یک آزمایش بی‌خطر است اما در موارد نادر اگر در حین عبور کاتتر بیمار دچار مشکل شود، معمولا می‌توان به سرعت داروهای لازم را به طور مستقیم به داخل قلب تزریق و مشکل را رفع کرد.
به طور کلی آنژیوگرافی یک روش کاملا بی خطر و بدون درد می‌باشد که عوارض آن کم می‌باشد. عوارض محدودی از جمله موارد زیر را دارد که در مقایسه با مزایای این روش، هیچ گونه عوارضی محسوب نمی‌شود:
- کبودی ایجاد شده در بدن به علت وارد شدن کاتتر به درون بدن
- بروز واکنش‌های حساسیتی به رنگ وارد شده برای آنژیوگرافی
البته باید گفت عوارض ناشی از آنژیوگرافی، با تجویز داروهایی توسط پزشک برطرف میشود.
چگونه می‌توان برای آنژیوگرافی آماده شد؟
- حدود هشت ساعت قبل از انجام آنژیوگرافی، هیچ نوشیدنی و خوراکی نباید مصرف شود.
- ممکن است پزشک از بیمار بخواهد که شب قبل از آنژیوگرافی، در بیمارستان بستری شود تا فرد تحت نظر قرار بگیرد.
- صبح روز آزمایش نیز علایم حیاتی فرد مورد بررسی قرار می‌گیرد.
- قبل از انجام آنژیوگرافی، بیمار باید فرم رضایت نامه را پر کند.
- خطرات احتمالی در حین آنژیوگرافی و پس از آن، برای بیمار شرح داده میشود تا در صورت بروز خطر، فرد بیمار انتظار آن را داشته باشد.
- اگر نسبت به غذاهای دریایی حساسیت غذایی دارید، حتما به پزشک خود اطلاع دهید. اگر تا به حال به موارد خاصی حساسیت شدیدی نشان داده‌اید نیز باید به پزشک خود بگویید.
تذکر: این آزمون برای مادران باردار نیز در صورت فوری بودن انجام می‌گیرد. بنابراین به زنان باردار توصیه میشود تا اگر ویار حاملگی دارند، حتما به پزشک خود اطلاع دهند.
• مزایا آنژیوگرافی
آنژیوگرافی در زمانی کوتاه وضعیت عروق قلب را به‌خوبی نشان داده و به پزشک کمک میکند تا نوع درمان را با اطمینان بیشتری تعیین کند. آنژیوگرافی درمانی کاربرد بسیار گسترده‌ای داشته و در مقایسه با عمل جراحی از مزایای متعدد از جمله کوتاه شدن دوره بستری، کاهش هزینه و کاهش عوارض بعد از عمل جراحی برخوردار است.امروزه آنژیوگرافی برای بررسی عروق کلیه، مغز، قلب، ریه و دستگاه گوارش نیز به کار می‌رود.
• خطرات احتمالی آنژیوگرافی
- تامپوناد قلبی
- نامنظم شدن ضربان قلب
- پایین آمدن فشار خون
- سکته مغزی
- حملات قلبی
• تذکر
1- اگر به بیماری کلیه مبتلا هستید و یا دیابت دارید، ممکن است رنگ تزریق شده برای شما ضرر داشته باشد. بنابراین قبل از انجام آنژیوگرافی، بیماری خود را به پزشک اطلاع دهید تا تمهیدات خاصی را برای شما انجام دهند.
2- انجام آنژیوگرافی به عهده متخصص قلب می‌باشد (کاردیولوژیست) و انجام آن حتما در بیمارستان صورت می گیرد تا در صورت بروز خطرات احتمالی، امکانات پیشرفته پزشکی در اختیار متخصص باشد تا بیمار را به سرعت مدیریت کند.(انجام آن در کلینیک‌های تخصصی و پیشرفته نیز ممکن می‌باشد).
محمد صادق خادم 